20090622

Baybayon: Ikatulong Semana sa Hulyo 2009

Baybayon: Ikatulong Semana sa Hulyo 2009


Ang misteryo sa ordinaryo kun ang ordinaryo sa misteryo diha sa inadlaw
nga sugilanon kun sa talagsaong adlaw maoy matagamtaman diha sa mga
balak karong semanaha sa Baybayon.

Nganong ang usa ka kumkom nga monggos, labi na'g gisubakan og karne,
makatagbaw na man sa gigutom nga banay. Ingon ani sad ka unodnon ang
balak 'Pangadye' ni Adonis Durado. Gilaga kini sa igong higayon sa
pamalandong. May gibutyag ang monggos diha sa palad ug sa usa ka tawo
taliwala ning kalibotan. Kinsa pa ang dunay ginalaga sa kahiladman
karong mga higayona kabahin sa gibutyag sa gigamyon sa monggos?
Eksistensyal ni nga balak, pangkinabuhi gyod, naghisgot gyod sa pamaagi
sa pagkinabuhi, kahulogan kun kabililhon ning gamating nga kinabuhi sa
tawo. Misanong sa mga pangandoy kun kinaiyayan sa Sidlakanon nga
panglantaw kun pag-ila sa angayan natural nga pagkinabuhi kining
gihulagway sa magbabalak.

"himoa kong tinuod nga tinun-an

sa mga lihok sa mananap,

sa panahon, ug sa palibot"...

"aron kakat-on ko og tahod

sa tanang mga butang

nga wala ko panggaa."


Sama sa monggos, nagpahipi pa ang uban nga kinaadman niining balak. Kon
lagaon diha sa pamalandong, ang magbabasa makakumkom og pipila ka
bililhon nga pilosopiya, pangkinabuhi nga pilosopiya.


Ug ang ang balak nga 'Bugtong' ni Adonis Durado, naghulagway og
kulturanhon nga hitabo. Makahimuot. Makatandog. Apan ang kinauyokan
niini mao ang ordinaryo nga punto, ordinaryo kay masabtan dayon ug
mauyonan sa tanan. Apan, talagsaon, binugtong, espesyal kini nga punto,
kay kini bahin sa pagmahal sa bugtong nga pinangga.

Kon ikaw bugtong gimahal ug gipangga, di ba labihan kanindot? Ikaw na
lang ang mag-prinsesa. Ug Kon ikaw ang magmahal og bugtong hinigugma,
lalim ba? Ikaw na lang ang mag-Hari.

Yuna pa, Nindot sad tong paghipos sa bugtong itlog diha sa tiyan sa
bugtong, sa manok, kanding, baboy, baka, elepante, dili ba? Tinuod ba
ni? Dili impossible.

Ang talagsaong itlog, kun talagsaong pagpangga sa bugtong nga gimahal
tinuod gyod apan dili lalim huptan, kay daghan kaayong kasangitan nga
mga lamian nga putahe, usa maabot ang kinauyokan nga gikabutangan sa itlog.


Ang 'Kapeng Hamabaw' ni Hazelen Calumarde naghulagway usab kini sa
inadlaw kun sa ordinaryo. Ang misteryo nagpahipi diha sa ordinaryo, sama
lang nga ang misteryo motungha pod diha sa ordinaryo. Mao nga uban sa
pagtagamtam sa kape, matagamtaman pod ang misteryo sa sugilanon nga
nagluhod sa 'imong atubangan" Unsa ka ha kini nga sugilanon? Mao na ni
ron, ang misteryo nga nagpahipi diha sa ordinaryong ilimnon. Di ba kaha
mao na ning balak?

Kalingawan man usab ning balak, makalingaw sa magbabasa, makaagni sa
pagbasa, makapainit sa tiyan ug sa handurawan sa magbabasa.


Kape, itlog ug monggos. Ordinaryo ra gyod sila. Apan nahimong mga balak.
Dili ba na misteryo?

Lubi




pangadye

balaan nga makagagahom,

tagai kog lingin nga panabot.

tudloi kong mangayo sa wala.

hagki ang akong kalag

aron kini maglipang –

aron kakat-on ko og tahod

sa tanang mga butang

nga wala ko panggaa.

himoa kong tinuod nga tinun-an

sa mga lihok sa mananap,

sa panahon, ug sa palibot.

gasahi intawn ko panagsa

og sakit sa paglimot.

ug pasayloang gakalampati ko

og sabot sa kamatuoran

ug sa gibutyag sa gigamyon

sa lusok sa monggos

dinhi sa akong palad –

ug ako, niining kalibutan.


-- Adonis Durado

Bugtong

Kung magpatawag ang hari og kumbira,

Magpatumba siyag elepante aron litsunon.

Ug sa tiyan niini idasok ang kinahumotan

Nga lamas, inubanan sa tinibuok nga baka.

Ug sa tiyan sa baka, ilimin ang dugang lamas

Nga gipatabanan og tinibuok nga baboy.

Sa tiyan sa baboy, ang tinibuok nga kanding.

Ug sa tiyan sa kanding, ang usa ka manok.

Ug sa tiyan sa manok, ang usa ka buntog.

Ug sa tiyan sa buntog, ang usa ka itlog --

Nga igahin pirme sa mapinanggaong hari

Alang sa iyang bugtong nga prinsesa.


-- Adonis Durado

kapeng hamabaw

inimnang kape sa tasang kabang
puti ug itom nga lingin
ug may gitas-ong unom ka pulgada

gipatong sa lamesa
hamabaw pa ang nahabilin

gibuhi ang dugo sa katulugon
tibuok palibot nangalimyon

misalom ang mga ngabil
natagamtam sa dila

kalami sa init nga kape
naghatag ug kinabuhi

ning pagtukaw sa atubangan
sa balak nga gisugilon

sa sugilanong nagluhod
sa imong atubangan

--Hazelen Calumarde

Gikan sa: Baybayon

20090615

Baybayon: Ikaduhang Semana sa Hulyo 2009

Baybayon: Ikaduhang Semana sa Hulyo 2009

56 ka balak ang midagsa. Ug kon imong basahon, labi na sa kabuntagon,
matilawan ang kalingaw ug kahayahay.

Daw dula sa duha ka 'dimension' kun sukod sa balak ug sa magbabalak
makita diha
sa 'Garay sa Tawong Di Kamao Mobalak' ni Alan K.Caña. Human magaray ang
balak, may nagpahimangno, dili daw siya kabalo mobalak, sama ra pod sa
pag-ingon
nga ang balak dili balak. Ug matod pa nila, bitaw, ang balak, dili
pulong balaknon. Kay di ba ang balak... "lumoy ang bidlisiw sa adlaw nga
midapat sa akong panit morag halok sa gamayng bata"? Ang balak, dili
pulong. Ang balak kuno sama sa halok sa hamtong, dili na kinahanglan ang
pulong.

Tungod kay naglinog ang kalibotan sa kasingkasing ni Abay Alan, daw
nahugno nga gambalay sa gugma kun ang gihandom sa nahigugma. Makaguol.
Kon dili man ni linog, kalamidad ra gihapon sama sa 'Huwaw' nga maoy
iyang ulohan. Kining iyang hinikay nga kasinatian, kasagaran natilawan.
Bisan handurawan lamang, apan dugo ang gipinta niini. Init ang agay sa
dugo gikan sa nahugno nga kasingkasing, sa pagka pildi diha sa nataran sa
gugma. Dili tiaw ang gugma, makapasmo kon ang hinukad, dili alang kanimo.


Morag naa sa luyo sa sa pultahan sa simbahan kun sa kisame ang halangdon
nga tiki apan sa tinuod lang bisan naa sa langit-langit sa atop, gakamang
intawon. Kining balak, 'Mga Manimbahay' ni Ric S. Bastasa, morag tinuod
morag dili. Ug kon, sublion og basa, makaingon ka nga sambingay usab
kini. Alas 6 sa hapon nahagbong ang tiki samtang si Manang, garosaryo nga
ga-inusara. Dili ba diay daghan ang sambingay sa kamatuoran? Di ba may
kaatbang yuta? Di ba may kaatbang ang kisame? Basta sama sa tiki nga
gapahipi, mahagbong ra gihapon, kana, kon dili ma-ipit sa sira sa
haw-ang nga simbahan.

Kon unsa man, ang mga balak sa Baybayon gahulagway sa kalibotan sa
kamatuoran, handurawan, kasinatian, pagtuo, ug uban pang lamas sa
kinabuhi ubos sa lamdag sa kaamgohan kun kahimatngonan sa magbabalak.


Lubi


Kining mosunod mao ang gihisgotan nga mga balak:

garay sa tawong di kamao mobalak

bugnaw ang huyoyhoy sa hangin
nga misapigad sa akong aping
buntag sayo sa akong pagmata

mga dahong laya sa mansinitas
hinay-hinayng nangatagak
sa umog nga tugkaran

mga gihay sa sagbot nga balili
gikapyotan sa kamig nga yamog
nananghalok sa yuta

lumoy ang bidlisiw sa adlaw
nga midapat sa akong panit
morag halok sa gamayng bata

kanindot untang himoan ug balak
sa gibati ko karong buntaga
agda kanako sa akong kasingkasing

apan
unsaon man
di man ko magbabalak

kalawaton ko na lang
ang kalalim nga gihalad
karon sa kabuntagon.

--Alan K. Caña


Huwaw


Taud-taod nang walay sagbot
sa daplin sa dalan.

Nagmala na lang ang tunaan..
Nag-uga na ang kahumayan.
Ug wa nay bisan usa ka mais
nga nagbarog sa daruhan....

Nipis na lang kaayo
ang agos sa tubig sa dakong sapa…

Sihag na ang kanhi
huot nga kalibonan.

Nahanaw na ang mga saging
nga nagpunsisok sa tiilan sa bungtod

Uga! Uga! Uga!
Uga ang tibuok kong kalibotan!

Wala nay tubig.
Walay kahoy,
sagbot ug tanom.
Wala nay bulak.

Wala nay bisan gamay na lang nga mugna
nga moturok pa ning akong kasingkasing!

Wala nay bulok ang kinabuhi,
sukad akong nasuta ug nahibaw-an
nga siya ug dili ako
ang matuod mong gihigugma.


--Alan K. Caña


mga manimbahay

giihap nako
mga dise-otso kabuok
ang nanimba karong
buntaga
ang simbahan
morag haw-ang
kaayo
ang hangin naglapos
lapos sa
mga dagkong bintana
og ang mga langgam
naglupadlupad
niining dakong
hawanan sa mga
santos


ang miawit sa
responsoryo
nga konsehala usab
ning lungsod
namong mingaw
haskang yabaga
mora bag ang iyang
tingog
gilukat pa sa
lalom kaayong
atabay

og ang sakristan
nga nagkilingkiling
sa bagting
bulingiton og
dagway

ang tigbagting sa
kamapanaryo
opaw, niwang
og morag dunay singko
sa ilok

ang manang nga
tig-lead sa rosaryo
sa kaadlawon
nag-inosara lang
kay nag-iyahay na
og panglupad
ang iyang upat
ka anak nga
dalaga

ang kantora dunay
siging giguyod-guyod
nga anak nga lalaki
nga giuban na
nga para gasto lang
mokurog ni siya
kon imong
tutukan

ang among bag-ong
kura paroko
gustong mag-abogado
og karong gabii
ako ang iyang
maestro

daghang iti ang altar
sa simbahan
og wala magtarong
ang mga sinaligan nga
gitahasan og
pagpanglimpyo
sa matag adlaw


bag-o lang
mibalik og simba
ang akong amigo
nga kontra sa
among ex-kura-paroko
nga gibalhin na og
laing simbahan

og ang babayeng
nauyab sa among
kanhiay nga kura paroko
nag-uli na man diay
kuno sa iyang
banang nagpagsug-o

--Ric S. Bastasa


Gikan sa Baybayon, http://balakbisaya.blogspot.com

20090612

Malipayong Adlaw sa Kagawasan

Hulyo 12, 009
Malipayong Adlaw Kalubihan
Malipayong Adlaw sa Kagawasan

Malipayong Kasaulogan
Unsa nga Kagawasan ang dugang i-saulog sa atong Nasod nga Pilipinas?
Unsay dugang nga Kagawasan alang sa atong katawhang Bisaya?

Ang Kalubihan naghinaot mokaylap ang /Kalambigitan Bisaya, Kalibotang
Lunsayng Binisaya/.
Kalamboan ang bunga sa Kalubihan nga gimanggad. Hingpit ug
pangkinatibuk-an kun malukpanon nga kalamboan sa kinabuhi isip Bisaya.
Kalamboan sa atong kaugalingon, lakip na'ng kaugalingong tanaman kun
kultura ug pinulongan.

Mga taga-Kalubihan,

ipalanog ta ang tingog sa atong nasod, ang dungog sa atong kaliwat.
Labyog Bisaya! I-palanog alang sa dugang nga kagawasan ug kalamboan.

Padayon ta'g labyog-labyog sa Kalubihan
Padayon sa panikaysikay diha sa imong payag sa Kalubihan.

Kaabay,
Lubi

20090609

Unsang Semana sa Hulyo 2009 sa Baybayon

Baybayon: Unang Semana sa Hulyo 2009


Gikan sa 73 ka balak ania ang 3 ka dalit alang sa atong kalingawan. Gilas sa pagkabisdak diha sa balaknong panghunahuna ug pagbati ang gipadayag luyo, ubos, taas, hubo kun diha sa dulom,kangitngit, may dan-ag kun kahayag, diha sa kasilyas, sa panimalay, sa trabaho, sa simbahan, kun bisang asang dapit
nga gapabuhagay ang magbabalak sa iyang sensibilidad.



Daygon ta ang inodoro

Wala nay mas halangdon pa
kaysa sa uyamot nga inodoro.
Sumbunganan, kumpisalanan
sa pinugngan nga sikreto.
Hungawanan, habwaanan
sa gikalibangang pagbati.
Kiniy dunggan nga mamati
kanunay sa tawhanong
tawag sa panginahanglan.
Ang trono sa kadungganan
sa hari ug sa timawa,
sa santo papa ug sa erehes,
sa pilosopo ug sa way tahor,
sa terorista ug sa heneral.
Way paltos kining mosapupu
sa di ka kahilisag pagtuo,
sa nagka-igit-igit sa suliran,
sa gipangtubol sa konsensya.
Busa, tinahod kong higala,
idalit ta sa balaang inodoro
ang kinahugtan tang utong.

-- Adonis Durado




pagkahuman niining tanan

pagkahuman niining tanan
lantawon ko ikaw
nahinanok ka pa

idibuho ko ang larawan
sa usa ka tutok nga
nakiglambigit sa kaanyag
anang kahilom

mobangon ko og isul-ob
ko og balik ang akong pantalon
nabati mo ang kasikas sa akong
pagkabalisa
mimata ka og milantaw usab
kanako
usa ka hubo nga kalag nga
mobalik og suot sa iyang lawas

gibalikan ko ikaw
mitupad ako kanimo
nag-iyak ka pabalon sa akong
pagpanamilit
gidapion ko ang akong kamot
sa imong ngabil
og gipapas ang imong mga luha
nga mibanaw diha sa
imong aping

namalihog ako
nga pagkahuman niining tanan
ilubong natong duha
ang mga tam-is nga handurawan
diha sa mga balas
sa tumang kalimot

magpakahilom ako
sama sa pagsulsi nimo sa nagisi
nakong panyo


--Ric S. Bastasa


Saputon ko kung tawgon ko nimog sapyot

Ibutang ta lang nga mabaw kog kigol --
mubo rag pasensya -- maong dali rang
saputon kung tawgon ko nimog sapyot.
Apan timan-i bayang ang atong sampot
sumpay ras utok. Ug kung imong initan
ang akong lubot, way tiawng gituhik
mo ang igot-igot sa akong pagkatawo.
Sige, ibutang ta nga sapyot kog lubot,
apan igwad baya kaayo kog hunahuna.
Ug maantigo nga motaod sa akong
kibot dihas akong baba: Animala ka!
Pisteha ka! Panuwaya ka! Koleraha ka!
Ka hinawayon gud nimo, inataya ka!
Kung kalimot kag panamin sa imong
kaugalingon, pwes, pahinumduman tika:
Kanang lisngag mong ilong, manghod ra
nas tambutso. Kanang lihang sa budlat
mong mata, kaagian nag trak de karga.
Kanang dangas mong agtang, pwedeng
katugpahan og traynta ka helikopter.
Kanang dunggan mong tangkag kaayo,
kuwangan nag kasko aron kalayagan.
Kanang imong pangag lupig pay gabas!
Imong suwang lapad pa sa planggana!
Ang lagom mong wait itom pas alkitran!

-- Adonis Durado